Szelak - naturalny lakier używany od setek lat do ochrony drewna.

Pierwszym materiałem używanym do ochrony drewnianych mebli i instrumentów muzycznych był szelak. Oprócz ochrony nadawał on meblom ciepły połysk, który obecnie widzimy tylko na starych przedmiotach. Aplikacja była pracochłonna i wymagała długiego czasu i wielu kolejnych warstw, ale dawała piękną powierzchnię o głębokim połysku. Jednak pomimo piękna, wytrzymałość folii nie była zbyt dobra, co oznaczało, że z czasem została zastąpiona przez nowe, nowoczesne materiały preferowane ze względu na ich zwiększoną wytrzymałość i szybkość pracy. W rezultacie stare techniki aplikacji zostały utracone, a coraz mniej osób wie, jak chronić drewno w przeszłości. Uważam jednak, że szelak jest ważną częścią wykończenia drewna i dlatego chcę opowiedzieć o nim więcej.

Szelak był pierwszym materiałem używanym do powlekania mebli i strunowych instrumentów muzycznych. Wydaje się, że po raz pierwszy został użyty przez Wenecjan w XVI wieku. W tym czasie pojawił się nowy zawód - malarz mebli. Malarz nie był ani malarzem, ani producentem mebli. Lakierował jedynie meble szelakiem, stosując technikę znaną dziś jako politura francuska.

W XVIII wieku szelak był szeroko stosowany w wiktoriańskiej Anglii do powlekania mebli wykonanych z drogiego drewna przywiezionego z kolonii. Okres świetności trwał do XIX wieku, kiedy to pojawiły się wykończenia olejne i woskowe. Jednak drogie meble nadal były wykonywane przy użyciu szelaku. Na początku XX wieku (1920-1930) został on prawie całkowicie zastąpiony przez lakier nitrocelulozowy, który miał bardzo podobny wygląd, ale mógł być natryskiwany i łatwo polerowany.

Szelak to żywica wydzielana przez samicę chrząszcza lac (Keria lacca), który żyje na drzewach w lasach Indii i Tajlandii. Chrząszcz żywi się sokiem drzewa i osadza żywicę na jego gałęziach, drążąc tunele.

Kolor żywicy różni się w zależności od rodzaju drzewa i pory roku, w której jest wydzielana. Może wahać się od słomkowożółtego do ciemnobrązowego, pomarańczowego, czerwonego lub jasnobrązowego. Jako ciekawostkę można podać, że do wyprodukowania kilograma lakieru potrzeba od 100 000 do 300 000 owadów.

Podczas zbierania żywicy z gałęzi pobierane są kawałki kory, a nawet owady. Wszystko to umieszcza się w płóciennej tubie podobnej do pończochy i podgrzewa. Żywica topi się i spływa, pozostawiając resztki w pończosze. Płyn jest następnie wlewany do cienkiej warstwy i pozostawiony do stwardnienia. Na koniec cienka warstwa jest łamana, tworząc płatki szelaku.

Istnieje również wersja z szelakowymi "guzikami", ale to tylko sposób, w jaki żywica została uformowana.

Lakier uzyskuje się poprzez rozpuszczenie żywicy w alkoholu przemysłowym (spirytusie skażonym). Przygotowany lakier nie jest zbyt trwały, dlatego szelak sprzedawany jest w postaci stałej. Przygotowany szelak należy przechowywać w chłodnym miejscu, ponieważ wysokie temperatury przyspieszają jego niszczenie. Jeśli przygotowany szelak stał przez dłuższy czas, dobrym pomysłem jest sprawdzenie go przed użyciem. Należy wylać kilka kropel i jeśli natychmiast stwardnieją, lakier jest dobry. Jeśli pozostaną lepkie, nie można go używać. Decydując się na zakup gotowego lakieru zawsze sprawdzaj datę produkcji i gwarancję. Muszą one znajdować się na etykiecie. Jeśli ich nie ma, nie kupuj produktu.

Lakier naturalnie zawiera wosk owadzi 3-5%. Dostępna jest również wersja bez wosku, oczyszczona (odparafinowana) do wykończeń, w których szelak ma być pokryty kolejną warstwą innego lakieru lub gdy nakładane warstwy są grubsze. W przypadku wykańczania wyłącznie szelakiem, można użyć szelaku nieoczyszczonego. Wersja woskowa zmienia kolor na białawy po rozpuszczeniu w alkoholu, ale staje się przezroczysta po wyschnięciu.

Żywica wydzielana przez Keria Lacca jest wykorzystywana nie tylko do lakierowania mebli. W przemyśle spożywczym używana jest do nadawania błyszczącego połysku cukierkom i innym produktom spożywczym, a w połączeniu z woskiem do ochrony owoców transportowanych na duże odległości (owoce cytrusowe). W przeszłości używana była do izolowania przewodów elektrycznych przed wilgocią lub do produkcji płyt gramofonowych i patefonowych, ale została zastąpiona wraz z pojawieniem się winylu.

Szelak chroni drewno, blokuje garbniki i zapachów wewnątrz, jest odporny na promieniowanie UV i nie blaknie z upływem czasu jak inne lakiery. Po wyschnięciu ma naturalny wysoki połysk, a do jego wygładzenia dodawana jest krzemionka. Lakierowana powierzchnia jest wrażliwa na wodę i alkohol, zmieniając kolor na białawy i nie jest zbyt odporna na wysokie temperatury, mięknąc po umieszczeniu na niej kubka z gorącym płynem. Uszkodzenia można łatwo naprawić, po prostu nakładając lakier na uszkodzony obszar. Dodany lakier idealnie wtapia się w powierzchnię i defekt znika.

Metoda nakładania szelaku nazywana jest politurą francuską. Polega ona na sukcesywnym nakładaniu wielu cienkich warstw lakieru ciągłymi, okrężnymi ruchami. Ponieważ jest wiele do powiedzenia na temat tej metody, będę kontynuował ze szczegółowym opisem, w jaki sposóbJak uzyskać ten wyjątkowy połysk.