Cis, specjalny gatunek drewna iglastego o elastycznym, twardym i odpornym na gnicie drewnie

Tisa jest jednym z najbardziej interesujących gatunków. Jest częścią kategoria żywicy, ale nie wydzielają żywicy, a owoce nie są szyszkami. Drewno ma gęstość podobną do twardych gatunków liściastych (dąb), jest elastyczne i odporne na gnicie i ataki owadów. Kora i liście zawierają taksynę, substancję bardzo niebezpieczną dla zwierząt. Ale liście są również podstawą jednej z najskuteczniejszych metod leczenia niektórych nowotworów.

Wszystkie te sprzeczne informacje zachęcają do dowiedzenia się więcej o cisie i drewnie.

Tisa, gatunek chroniony uznany za pomnik przyrody

W przeszłości cis był szeroko rozpowszechniony w naszym kraju, rosnąc w rozległych lasach. Intensywny wyrąb dla jego walorów drzewnych i niszczenie przez tych, którzy uważali go za zagrożenie dla zwierząt, sprawiły, że gatunek ten był bliski wyginięcia. Dlatego został uznany za gatunek chroniony i pomnik przyrody, a jego eksploatacja i niszczenie zostały zakazane. Mamy trzy rezerwaty przyrody, w których cis jest chroniony: w Tudora w Botoșani, w Cenaru w Vrancea i w Pângărați w Neamț.

Było intensywnie eksploatowane nie tylko tutaj, ale także w pozostałej części Europy. Jako bardzo elastyczne, drewno cisowe było używane od czasów starożytnych do produkcji łuków. Ötzi, mumia odkryta w 1991 roku w Alpach, na granicy Włoch i Austrii, który prawdopodobnie żył ponad 5000 lat temu, miał obok siebie cisowy łuk. W okresie średniowiecza wiele długich wojen doprowadziło do masowej wycinki, tak że cis prawie zniknął z Anglii i Szkocji. W XIII wieku kraje te sprowadzały cis z kontynentu, z Karpat i Alp. W połowie ubiegłego tysiąclecia nawet w austriackich Alpach cis prawie się wyczerpał. Dopiero pojawienie się broni palnej pod koniec XVI wieku uratowało gatunek przed wyginięciem.

Jego bardzo dobra odporność na gnicie była kolejnym powodem, dla którego był intensywnie wykorzystywany w przeszłości. Używano go do budowy statków i masztów, gdzie doceniano również jego elastyczność.

Cis

Cis pospolity (Taxus baccata), cis europejski lub cis pospolity w języku angielskim, to drzewo rosnące w Europie, północno-zachodniej Azji i północnej Afryce. Występuje od Półwyspu Skandynawskiego po Morze Śródziemne oraz od Hiszpanii i Algierii po zachodnią Rosję i północny Iran. Rośnie na obszarach pagórkowatych i górzystych, wraz z fagul w lasach bukowych lub mieszanych z bukiem i żywokostem.

Drzewo rośnie bardzo powoli i może osiągnąć 12-15 metrów, rzadko 20 metrów. Początkowo rozwija się jako krzew, niektóre rośliny pozostają na tym etapie. Średnica pnia może z czasem osiągnąć 3 m i więcej, ponieważ tworzy go kilka pędów rosnących razem. Pędy rosną w sposób ciągły, co jest bardzo rzadkie u drzew żywicznych.

Kora jest cienka, czerwono-szara i może złuszczać się w postaci płyt. Drzewo ma trójkątny, żywiczny kształt z szerszą podstawą u pojedynczych okazów. Igiełkowate liście są ułożone bardzo podobnie do liści jodły, ale są bardziej intensywnie zielone i bardziej miękkie niż liście jodły. Nie tworzy szyszek, a jego owoce to mięsiste, czerwone jagody.

Cis preferuje skaliste gleby i nierówny teren, rośnie zarówno pojedynczo, jak i w kępach. Preferuje osłonięte, zacienione miejsca o wysokiej wilgotności. Młoda roślina rozwija się tylko w osłoniętych lasach. Rośnie powoli, osiągając dojrzałość po 20 latach. Jest drzewem długowiecznym, dożywa 1000-2000 lat, a nawet dłużej.

Charakterystyka drewna cisowego

W przekroju poprzecznym pnia wyraźnie widoczna jest różnica między bielą a twardzielą. Biel jest wąski, w kolorze od jasnożółtego do białego, a twardziel jest pomarańczowo-brązowa do ciemnofioletowo-brązowej, czasami z ciemnymi smugami. Im starsze drzewo, tym ciemniejszy kolor. Powolny wzrost sprawia, że słoje roczne są wąskie. Przejście od drewna wczesnego do późnego jest stopniowe. Włókno może być proste w przypadku równomiernego wzrostu lub skręcone w przypadku wad wzrostu. Tekstura jest jednolita, z naturalnym połyskiem i bez kanałów żywicznych.

Drewno cisowe jest gęste, z suchą masą właściwą 675 kg/m³, porównywalną do dąb. Podobnie jak dąb, charakteryzuje się wytrzymałością na ściskanie wzdłuż włókien i był również używany w przeszłości do budowy domów. Jest elastyczne i bardzo trwałe, odporne na gnicie i ataki owadów. Łatwo wysycha z bardzo niewielkimi stratami i staje się bardzo stabilne, w niewielkim stopniu podatne na zmiany wilgotności powietrza.

Przetwarza się dość łatwo, jeśli włókno jest regularne i znacznie trudniej, gdy pojawiają się sęki, skręcone włókna i inne wady wzrostu. Łatwo się skręca, poleruje i barwi bez problemów. Czasami, ze względu na zawartość oleju, może mieć problemy z plątaniem się.

Zastosowania drewna cisowego

Nawet jeśli w innych krajach jego eksploatacja nie jest zabroniona, drewno cisowe jest rzadkie i nie jest wykorzystywane w przemyśle. Ma specjalny kolor i wzór, dlatego jest drogie i używane przez stolarzy do wykonywania specjalnych przedmiotów. Taksyna znajduje się również w drewnie, choć w bardzo niskich stężeniach, dlatego nie jest zalecana do wyrobu łyżek, półmisków czy zabawek dla dzieci. Osoby uczulone powinny zachować ostrożność podczas pracy z nią i muszą nosić maskę ochronną.

Drewno cisowe może być wykorzystywane do produkcji łuków, misek, długopisów, rękojeści noży, małych mebli, beczek na wino, instrumentów muzycznych lub przyrządów pomiarowych.

Znany również jako cis jest cis pacyficzny (Taxus brevifolia), który rośnie w USA i Kanadzie i ma bardzo podobne właściwości. Jest jednak łatwiejsze do znalezienia i, według niektórych źródeł, mniej toksyczne.

Trucizna lub lekarstwo

Taksyna znajduje się we wszystkich częściach drzewa z wyjątkiem czerwonych, mięsistych owoców. Najwyższe stężenie występuje w liściach i zmienia się w zależności od pory roku. Zimą, gdy zmniejsza się zawartość wody, stężenie jest najwyższe. Taksyna atakuje serce i paraliżuje oddychanie. Jest silną trucizną dla koni, osłów, mułów i ludzi, na inne zwierzęta działa znacznie słabiej. W przeszłości w działaniach wojennych wykorzystywano nie tylko drewno, ale także wywar z liści cisu. Używano go do zatruwania grotów strzał. Jako że w tamtych czasach na dworach królewskich kwitły intrygi, cisowy wywar był często wykorzystywany do wyrównywania rachunków. Najsłynniejszym (choć tylko fikcyjnym) "beneficjentem" był ojciec Hamleta, którego własny brat wlał niebezpieczny napar do ucha Hamleta.

Badania rozpoczęte w 1958 roku przez amerykański Narodowy Instytut Raka (NCI) radykalnie zmieniły sposób postrzegania cisa. Przez lata instytut testował wpływ tysięcy roślin na wzrost guzów nowotworowych. W 1963 roku odkryto, że ekstrakt z kory cisa pacyficznego ma wpływ na te guzy poprzez zapobieganie podziałowi komórek. Odkrycie to doprowadziło do opracowania Taxolu, rewolucyjnego leku do leczenia raka. W 1983 roku we Francji badania doprowadziły do odkrycia taksolu w liściach cisa. Odkrycie to uratowało drzewa, ponieważ liście regenerowały się co roku. Lek ten pomógł uratować znaczną liczbę kobiet cierpiących na raka jajnika lub piersi.

Mam nadzieję, że powyższe informacje okażą się interesujące. Jeśli pracowałeś z drewnem cisowym, chętnie poznam Twoje wrażenia. A jeśli masz jakieś pytania lub wątpliwości, zostaw je poniżej w odpowiednim miejscu. Z pewnością odpowiem.